IS VREDE EEN UTOPIE ?

Integrale tekst van mijn toespraak - bezinning tijdens het Remembrance-concert op zaterdag 9 november 2024 in de Sint Michielskerk te Roeselare. 

Remembrance

Herinnering

Vrede

Vredesduif

Nooit vergeten

Samen vormen deze woorden een krachtige oproep, in deze novembermaand, om de waarde van vrede te koesteren en de offers van anderen nooit te vergeten.

Deze woorden, krachtige symbolen en emotie spoorden me aan een pleidooi neer te pennen over:

VREDE,WE LEREN HET NOOIT!

EEUWIGE VREDE OP AARDE? VERGEET HET MAAR 

IS VREDE EEN UTOPIE?

OF IS VREDE GEEN UTOPIE, MAAR EEN REALITEIT DIE WIJ KUNNEN VERWEZENLIJKEN.

In deze novembermaand en als verbinding in dit Remenbranceconcert tussen dit totaalspektakel beeld woord en muziek, lijkt het me aangewezen dat we ons samen bezinnen en meer dan ooit ijveren voor vrede op deze wereld.

Een aansporing om bewust na te denken en actief te werken aan vrede. 

Ik weet niet of de vraag "eeuwige " vrede de juiste vraag is en of dit eigenlijk realiseerbaar.

Het zette me wel aan om dieper in te gaan op de  vraag : "is vrede een utopie" ?

Er zijn mensen, verenigingen die bergen zouden verzetten om vrede te bekomen, het liefst op alle plaatsen van de wereld. 

In de loop van de geschiedenis zijn tal van vredescongressen georganiseerd, vredesorganisaties opgericht en pacifistische en kritische vredesmarsen ingericht. 

De Nobelprijs voor de vrede is ingesteld om personen te eren die zich op uitzonderlijke wijze voor de vrede inzetten.

 .

En toch vrezen velen dat de toestand van vrede nooit te bereiken zal zijn.

Sterker nog : elke vrede zou zelfs de opmaak van een nieuwe oorlog kunnen inhouden.

En toch is de onzekerheid over de toekomst van de wereld  echter al lang een vast gegeven.

Onvrede heerst zowat in alle lagen van de bevolking. 

Een dalende lijn is beslist niet merkbaar van het aantal gewelddadige conflicten in de wereld.

Vooral het Midden Oosten spant de kroon.

En dit is nog altijd op een boogscheut- zeg maar een raketscheut van Europa.

De prangende vraag blijft dan ook.

Hoe de conflicten in de wereld aan te pakken?

Blijft vrede een utopie? is vrede een utopie?

Een blik doorheen de geschiedenis 

ONVREDE, OORLOGEN, ONLUSTEN doorkruisen de wereldgeschiedenis. 

Is eeuwige vrede een utopie?

Dit zou noch min noch meer "vrede in de hemel en op aarde" betekenen 

Maar heeft men indertijd in de hemel ook niet een oorlog gevoerd?

Je weet wel die engel die het tegen zijn baas, tegen God opnam.

Resultaat : de stoute engel werd buiten gegooid.

Is er over de vrede op aarde dan meer te vertellen?

Ongetwijfeld.

Je had  indertijd de PAX Romana ... de Romeinse vrede, de vrede die de Romeinen oplegden in de veroverde gebieden.

Er was zekerheid over veiligheid, rust en economische bloei in het Romeinse rijk.

Was je niet akkoord, je werd een kopje kleiner gemaakt of aan het kruis genageld.

Deze imperialistische vrede hield het eeuwen vol.

Toen volgde de PAX Dei of godsvrede in de Middeleeuwen.

De kerk nam hier het voortouw.

Kruistochten met veel verwoesting van levens werden zelfs legitieme oorlogen.

Moorden, branden en verkrachten was toegestaan want er werd tegen barbaren, ongelovigen, ketters opgetreden en ...

Het was een nobele daad, "je kon er je hemel mee verdienen".

Maar ook de tegenstanders hanteerden de zelfde principes : en bij hen luidde het  "bij de heldendood worden je een roedel maagden in de hemel ter beschikking gesteld ".

Hetgeen ik hier zojuist beschreven heb, catalogeren we onder de noemer "godsdienstoorlogen".

Geoorloofd en toegestaan, om de PAX Dei te verzekeren - was je niet akkoord - je belandde als ongelovige, als ketter, steevast op de brandstapel.

Moraal van het verhaal: godsdienstoorlogen, godsdiensttwisten waren er door de eeuwen heen en zijn nog altijd een bron van gewapende conflicten.

Na de grote golven door de geschiedenis van de geciteerde Pax Romana, de Pax Dei 

werden na WO 1 pogingen ondernomen om de vrede op aarde te brengen en zeker te bestendigen.

Het resultaat waren 2 Wereldoorlogen met miljoenen slachtoffers en ontwrichte samenlevingen. 

 Nationalisme en nationalistische hysterie haalden dan de boven-toon.  

is vrede nu echt een zettoon of boven- toon?

Of is de mens per definitie een agressor, of  ruziemaker, een herrieschopper?

Of is er dan echt zonder agressie geen leven op aarde en geen ontstaan van dat leven?  

Is de situatie op vrede hopeloos? neen, zeg ik klaar en duidelijk!

Louis Paul Boon schreef in één van zijn boeken - met name  "Mijn kleine oorlog" het volgende: "schop de mensen een geweten".

Een doordenker en een fantastische slotzin trouwens van het boek.

Een woord over de situatie in de wereld nu 

Vanaf het begin van onze beschaving zijn al meer dan 8.000 oorlogen gevoerd, gevolgd door zovele vredesverdragen.

Maar tevergeefs.

Lukt vrede met een interventie?

Zijn de conflicten opgelost met interventies of een krachtdadig optreden? 

Zie de weinig hoopvolle voorbeelden .. zie Afghanistan (2001), Irak (2003) Libië (2011)  ,Oekraine-Rusland (24/8/2022),  Israel-Gaza-Hamas (oktober 2023) 

Trouwens hier is een trend merkbaar dat meer en meer landen minder dan vroeger de behoefte hebben om hun land in een militair avontuur te storten.

Financiële bijdragen of een deel van hun wapenarsenaal zijn nu de oplossing.

In elk geval staat vast dat de ontregelende krachten talrijk zijn en dit de wereldorde heel wat schade berokkent.

Vergeten we ook niet de migratieproblemen en de klimaatverandering als de grootste mondiale uitdagingen.

Daarom is het goed een oude zekerheid van de Britse staatsman Winston Churchill nog eens aan te halen : ik citeer "veiligheid is niet alles, maar alles is niets zonder veiligheid”.

Vrede, dames en heren is geen utopie.

het is een realiteit die wij kunnen verwezenlijken.

Echte vrede gaat dieper dan het ophangen van vredesvlaggen en het praten er over, het debatteren erover of het inrichten van zovele rondetafelgesprekken.

Het vraagt om een bewustwording en een fundamentele verandering in onze houding ten overstaan van anderen, ten overstaan van de medemens.

Het begint bij jezelf, in je eigen omgeving.

Zoals gezegd, er zijn mensen, verenigingen die bergen verzetten om vrede te bekomen, die rotsvast geloven in vredesverdragen.

Vrede begint bij ieder van ons, vrede kan alleen door mensen gemaakt worden.

Openstaan voor de meningen en standpunten van anderen - door eerlijk,open, transparant te communiceren en te handelen.

Ook door samen te werken en elkaar te ondersteunen.

Door tolerantie en inclusiviteit te omarmen.

Mooie woorden, hopelijk geen slogantaal maar daadwerkelijke voornemens. 

Want vrede bevorderen en nastreven is een levensstijl, een manier van zijn, een opdracht voor iedereen.

Vrede is niet alleen een woord, maar des te meer een realiteit die we allemaal kunnen ervaren.

Ons inzetten voor een wereld waarin vreedzaam samenleven de norm is.

Helaas het geopolitieke onveiligheidsgevoel is en blijft voelbaar in onze samenleving, in onze nabijheid.

Vrede bewaren reduceert men in Europa tot meer en meer bewapening.

Overal in de wereld moet de oorlogsindustrie draaiend gehouden worden.

“Oorlog,” geachte toehoorders, “is een gesel voor de mensheid,” zoals het in de preambule van het VN-Handvest luidt.

"Eeuwige vrede" is een idee dat vaak als een utopie wordt gezien, omdat het een situatie beschrijft waarin er nooit meer oorlog of conflict is tussen mensen of naties.

De geschiedenis toont echter overduidelijk aan dat conflicten een deel van de menselijke ervaring zijn, wat het idee van permanente vrede voor velen onrealistisch maakt.

Immanuel Kant, een Duitse filosoof ten tijde van de Verlichting in de 18e eeuw stelde in zijn werk Zum ewigen Frieden (1795), dat zelfs eeuwige vrede wel mogelijk is, maar dat het vereist dat samenlevingen dan ook fundamentele veranderingen ondergaan.

Hij zag het als een proces dat voortkomt uit rationele samenwerking, internationale samenwerking, democratie en de opbouw van rechtssystemen tussen landen.

Kant's visie is optimistisch, maar hij erkende ook dat het bereiken van zo 'n toestand moeilijk is en alleen mogelijk is met voortdurende inspanning en morele vooruitgang.

Voorstanders van het idee dat vrede geen utopie is, wijzen op voorbeelden zoals de Europese unie, waar landen die in het verleden herhaaldelijk oorlogen voerden , de dag van vandaag in vrede samenwerken .

Dit illustreert duidelijk dat langdurige vrede tussen naties mogelijk kan zijn, mits de juiste structuren en samenwerkingen  op- en uitgebouwd worden.

Toch blijft de wereld vol met conflicten en machtspolitiek, wat velen doet denken dat volledige wereldvrede onbereikbaar is.

Anderen beweren dan dat vrede niet zozeer een onbereikbaar doel is, maar eerder een ideale toestand waarnaar gestreefd moet worden, ook al zullen er altijd uitdagingen zijn .

SLOTBEDENKING 

Vrede en zeker "eeuwige" vrede worden vaak gezien als een utopie omdat de geschiedenis van de mensheid doorlopend gekenmerkt wordt door conflicten, machtsstrijd en onenigheid.

In veel opzichten lijkt het streven naar een wereld zonder geweld of oorlog onbereikbaar, vooral gezien de complexe geopolitieke situaties zoals de huidige crisis in het Midden-Oosten.

Europa, het Europees Parlement, de Verenigde Naties en noem maar op ...zijn dit dé instellingen ... , zeg maar boden, hangijzers voor de vrede?

Veel mensen voelen een diepgaande teleurstelling wanneer internationale organisaties of politieke instanties niet duidelijk en onmiddellijk oproepen tot vrede in  acute situaties. 

Oproepen, steunen of bemiddelen?

Dat roept vragen op over de verantwoordelijkheid van leiders en instellingen om de-escalatie en diplomatieke oplossingen actief te bevorderen en reëel te maken. 

Eén concreet voorbeeld: Wat gebeurt er met een arrestatiebevel uitgaande van het internationaal strafhof tegen persoon x of y die de wereldvrede manifest, duidelijk en elke dag in gevaar brengen?

Of blijven hun oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid onbestraft?

Wat voor zin heeft dan de ondertekening van een verdrag van het Statuut van Rome indien het arrestatiebevel niet uitgevoerd wordt?

Of meer zelfs, niet tegenstelbaar is in een aantal landen en zelfs niet toepasbaar is.

In die context, dames en heren, moeten we dan inderdaad "vrezen voor de eeuwige vrede".

Aan de andere kant is er de overtuiging dat vrede zeker mogelijk is, al vraagt dat vaak om diepgaande verandering in denken, samenwerking en systemen.

Personen zoals ondermeer Immanuel Kant, eerder aangehaald, geloofden zelfs dat “eeuwige vrede” bereikt kon worden door rationele instituties en morele vooruitgang, hoewel dit een idealistisch perspectief is.

Vrede lijkt misschien moeilijk, maar er zijn wereldwijd ook vele vredesbewegingen en successen, zoals vreedzame revoluties, die aantonen dat geweldloosheid een krachtige verandering kan brengen.

Kortom, vrede is geen vanzelfsprekendheid, maar ook geen onmogelijkheid.

Samenvattend: vrede kan voor sommigen als een utopie worden beschouwd, maar er zijn ook filosofieën en real-world voorbeelden die laten zien dat vrede niet noodzakelijkerwijs onbereikbaar is.

Het hangt ervan af hoe we als samenleving onze instellingen en relaties blijven ontwikkelen.

Of het utopie is, hangt af van onze wil en capaciteit om onze menselijkheid op een constructieve manier te gebruiken, en om werkelijke stappen richting duurzame vrede te zetten.

Elk moment van vrede is de start van eeuwige vrede.

Vrede kan een enorm en abstract ideaal lijken, maar het begint in kleine dagelijkse keuzes en interacties.

Vrede vereist zowel innerlijk werk - zelfreflectie en bewustwording - als uiterlijke inzet voor rechtvaardige structuren en gemeenschappen.

Het bezinnen en ijveren voor vrede betekent eigenlijk een voortdurende, bewuste keuze maken om geweldloos en constructief te handelen, in de hoop en overtuiging dat dit in de wereld doorwerkt .

Tot slot, deze uitsmijter "Laat vrede hier beginnen, of kort gezegd "even vrede aub" en vooral "laat vrede sterker zijn dan oorlog" ! 

en laat ons vooral in deze dagen van herinnering, van remembrance,de vrede levendig houden door er zelf aan mee te bouwen.

Geert Messiaen

oktober 2024 

bronnen :

- de Sprokkel - herfst 2024 

- Bram Boxhoorn- historicus en directeur van de Atlantische Commissie en gastdocent bij Webster University Leiden

- Marc Cosyns : auteur van het boekje MORE- Eutopia later refererend naar de eeuwige vrede van Thomas More en zijn Utopia, toen 500 jaar geleden

-bijdrage Rahele Tajic

-bijdrage Pink Panther